ABD idaresi, ağustosta onaylanarak yürürlüğe giren Çip ve Bilim Yasası’nın akabinde Çinli üreticilerin ileri çip teknolojilerine erişimini engellemeye yönelik düzenlemeler, ihracat denetimleri ve yasaklar ile Pekin’in bu kesimdeki teknolojik kabiliyetine set çekme niyetini açıkça ortaya koydu.
Öncüsü olduğu çip sanayisini, Çin ile teknolojik rekabetteki “kırmızı çizgisi” kabul eden ABD, bu alandaki teknolojik üstünlüğünü sürdürmeyi ve yıllar içine Asya ülkelerine kayan çip imalatındaki hissesini artırarak tedarik zincirlerini teminata almayı hayati görüyor.
İki ülke ortasında son devirde artan jeostratejik rekabet, bilhassa dünya çip üretiminde en büyük hisseye sahip Tayvan irtibatlı tansiyonlarda de kendisini gösterdi.
Çip ve Bilim Yasası
ABD Kongresinde 27-28 Temmuz’da, yerli çip üretimine 280 milyar dolarlık teşvik öngören “Çip ve Bilim Yasası”nı kabul edildi.
ABD Lideri Joe Biden’ın 9 Ağustos’ta imzalayarak yürürlüğe soktuğu yasa, ülkede yarı iletken üretimini teşvik için 52 milyar dolarlık direkt takviyenin yanı sıra yeni kurulan fabrikalara dört yıllığına yüzde 25’lik vergi indirimi sağlanmasını içeriyor.
Yasanın, teşviklerden yararlanmak isteyen şirketlere, Çin’deki üretim tesislerinin teknolojik kapasitesini geliştirmeme kuralı getirmesi, Pekin’in bu alandaki tesirini sınırlama amacını ortaya koydu.
Teknoloji duvarı
ABD Ticaret Bakanlığına bağlı Sanayi ve Güvenlik Ofisi (BIS), 7 Ekim’de Çinli üreticilerin ileri çip teknolojilerine erişimine yönelik kısıtlamalardan oluşan bir düzenlemeyi duyurdu.
Düzenlemeyle Amerikan şirketlerine çip üretimi için gereken materyal, makine ve donanımın Çin’e ihracatı için lisans kuralı getirilirken ortalarında Çin’in en büyük hafıza çipi üreticisi Yangzte Memory Technologies ile en büyük yarı iletken donanım üreticisi Naura Technology Group’un bulunduğu 31 şirket ve kurum İhracat Denetim Listesi’ne alındı.
ABD’nin Çin’in çip üretimini her veçhesiyle kuşatmaya yönelik bir teşebbüs olarak görülen yeni düzenlemeyle 16 nanometre, 14 nanometre ve daha küçük boyutlu işlemci devreleri, 18 nanometre ve daha küçük RAM bellek çipleri ile 128 ve daha fazla katmanlı NAND flash bellek çiplerinin Çin’e ihracatı için lisans koşulu getirildi. Öte yandan ABD vatandaşlarının Çin’de çip sanayisinde çalışmaları da müsaadeye tabi kılındı.
ABD Ticaret Bakanlığı 12 Aralık’ta ise ortalarında YMTC üzere yapay zeka çip sanayisinde faaliyet gösteren 21 şirketin olduğu 36 Çin şirketini ihracat yasağı listesine aldığını bildirdi.
ABD idaresi daha evvel Çinli telekomünikasyon donanımları üreticisi Huawei ile mikroçip imalatçısı Memleketler arası Yarı İletken İmalat Şirketini (SMIC) ihracat yasağı listesine almıştı. Washington idaresi ayrıyeten Amerikan çip üreticileri Nvidia ve AMD’ye, belli ileri teknoloji çiplerin Çin’e ihracatı için lisans kaidesi getirerek bölümde kısmi bir kısıtlamaya gitmişti.
‘Çip Dörtlüsü’ için adım atılmadı
Öte yandan ABD’nin Japonya, Güney Kore ve Tayvan ile oluşturmayı tasarladığı, çip üretiminde işbirliğini öngören “Çip Dörtlüsü” de bölümde Çin’i çevrelemeye yönelik bir blok oluşturma eforu olarak yorumlandı.
ABD basını, oluşumun birinci hazırlık toplantısının ağustos sonunda yahut eylül başında yapılması planlandığı bildirse de yıl içinde bu mevzuda adım atılmadı.
Washington öncülüğündeki oluşuma Çin ile sektörel işbirliği yapan Güney Kore’nin çekinceyle yaklaşması bekleniyordu.
Küresel çip satışlarında yüzde 21, çip imalatında ise yüzde 17’lik hissesiyle piyasanın en değerli aktörlerinden biri olan Güney Kore 2021’de ürettiği hafıza çiplerinin yaklaşık yüzde 60’ını Çin’e ve Hong Kong’a sattı. Ülkenin en büyük çip üreticileri Samsung ve SK Hynix de hala üretimlerinin büyük kısmını Çin’de yapıyor.
Çin pazarının Seul açısından kıymeti göz önüne alındığında ABD’nin Güney Kore’yi Pekin’in kesimdeki tesirini kısıtlayıcı bir oluşuma ikna edip edemeyeceği meçhul görünüyor.
Tayvan tartışmaların odağındaydı
Çin ile egemenlik ihtilafındaki Tayvan da gerek çip üretimindeki merkezi pozisyonu gerek ABD-Çin ortasındaki siyasi tansiyonda baş rolü oynaması nedeniyle bu yıl tartışmaların odağındaydı.
Piyasa araştırma şirketi Trendforce’un 2022 datalarına nazaran, Tayvan şirketleri global üretimde yüzde 66 ile en büyük hisseye sahip bulunuyor. TSMC (Tayvan Yarı İletken İmalat Şirketi), yüzde 56’lık hisseyle “dünyanın en büyük üreticisi” olarak bölümün lokomotifi pozisyonunda.
Çin ile egemenlik ihtilafı içindeki Ada, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin ağustos başındaki ziyaretiyle dünyanın gündemine oturdu. Tayvan’ı topraklarının kesimi olarak gören Pekin, Pelosi’nin ziyaretin akabinde Ada etrafındaki sularda ve hava alanında askeri tatbikatlar düzenledi. Fiili bir abluka oluşturan tatbikatlar nedeniyle birtakım bölgeler gemi ve uçak trafiğine kapatılırken, Tayvan Boğazı’ndaki gemi seferleri iptal edildi.
Küresel çip arzının merkezindeki Ada’nın, Çin ile muhtemel cepheleşmeden kaynaklanacak jeopolitik risklere açık olması, tedarik zincirlerinin geleceği açısından soru işaretleri yaratıyor.
Washington, tedarik güvenliği için Tayvan şirketlerini üretimlerinin bir kısmını ABD’ye taşımaya teşvik ediyor.
TSMC’nin Arizona’daki fabrikasında ‘makine kurma’ töreni
Tayvanlı çip devi TSMC’nin ABD’nin Arizona eyaletinde kurduğu fabrikada 7 Aralık’ta birinci döküm makinesinin montajı vesilesiyle “makine kurma” merasimi yapıldı.
Törene ABD Lideri Joe Biden’ın yanı sıra TSMC’nin ürettiği ileri teknoloji çiplerin en büyük alıcısı olan Amerikan teknoloji devi Apple’ın Üst Yöneticisi Tim Cook da katıldı.
2024’te faaliyete geçmesi planlanan fabrikada 5 ve 4 nanometrelik ileri teknoloji çiplerin üretilmesinin planlandığı bildirildi.
TSMC, 12 milyar dolar yatırımla kurduğu fabrikaya ek olarak eyalette yeni bir fabrika daha kuracağını, imalat yatırımını 40 milyar dolara çıkaracağını duyurdu. Şirket, fabrikaların kurulması sürecinde yeni çıkan Çip ve Bilim Maddesi’ndeki teşvikler ve vergi indirimlerinden faydalanacak.
Çip üretimi Tayvan’dan kaçırılıyor mu?
Ancak Arizona’daki üretim yatırımları, Tayvan’da “çip üretiminin Ada’dan kaçırıldığı” tartışmalarını da beraberinde getirdi.
Muhalefetteki Tayvan Halk Partisi milletvekili Chiu Chen-yuan, ABD’deki “makine kurma” merasimi öncesinde mecliste, şirketin Washington’ın baskısıyla üretimini ABD’ye kaydırdığı, bunun stratejik yarı-iletkenlerin üretiminin Tayvan dışına kaydırılmasına yönelik planın kesimi olduğu tezlerini lisana getirdi.
Dışişleri Bakanı Joseph Wu, muhalefet milletvekiline verdiği cevapta tezleri reddederek “Sizi temin ederim ki ne ABD ile bu türlü bir muahede ne de çip üretiminin Tayvan dışına çıkarılmasına yönelik bir plan var.” tabirlerini kullandı.
Bu ortada TSMC Üst Yöneticisi C.C. Wei de Arizona’daki merasimde memleketler arası basına verdiği demeçlerde, “jeopolitik cepheleşmenin” çip üretimini ve tedarik zincirlerini bozduğu, globalleşmenin sağladığı üretkenliği ve aktifliği yok ettiği eleştirisini lisana getirdi.
Çin’in çip ithalatı ve ihracatı azaldı
ABD’nin ihracat denetimleri ve sektörel kısıtlamaları nedeniyle Çin’in 2022’deki çip ithalatı ve ihracatı ünite bazında azaldı.
Gümrükler Genel Yönetimi datalarına nazaran, geçen yılın ocak-ekim periyodunda 528,9 milyar ünite entegre devre ithal edilirken, bu yılın birebir periyodunda ithalat 458 milyar ünitede kaldı. İhracat ise geçen yıl 258,2 milyar ünite iken bu yıl 230,4 milyar üniteye düştü.
Birim bazında ithalat yüzde 13,2, ihracatı ise yüzde 10,8 azalırken dünyada çip fiyatlarının artması nedeniyle mali paha bakımından ithalat hacmi yüzde 1,3, ihracat hacmi ise yüzde 6,2 artış gösterdi.
Pekin, ABD’nin çip dalında Çinli şirketlere getirilen ihracat denetimleri ve kısıtlamalar nedeniyle 13 Aralık’ta Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) başvurdu.
Aynı gün Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, Güney Koreli mevkidaşı Park Jin ile görüşmede, ABD’nin tek taraflı uygulamalarına birlikte karşı çıkma davetinde bulundu.
Sektörel kısıtlamaların Çin ve Güney Kore’nin yasal haklarına ve çıkarlarına ziyan verdiğini savunan Vang, “Tüm ülkeler bu modası geçmiş globalleşme zıddı zihniyete ve tek taraflı kabadayılığa karşı çıkıp direnç göstermeli ve gerçek çok taraflılığı savunmalı.” dedi.
Yerli çip sanayisine büyük çaplı teşvik planı
Çin, ABD’nin kısıtlayıcı düzenlemelerine karşı DTÖ’ye yaptığı müracaat dışında şimdi somut karşılık vermedi.
Pekin idaresinin, kısıtlamalardan etkilenen yerli üretimi desteklemek üzere, 5 yılda 1 trilyon yuan (yaklaşık 140 milyar dolar) takviye sağlayacak bir teşvik paketi üzerinde çalıştığına dair haberler milletlerarası medya organlarında yer aldı. Merkezi hükümet kaynaklarında dayandırılan haberlerde ülke içinde üretim ve araştırma faaliyeti yürüten şirketlere geniş çaplı sübvansiyon ve vergi indirimleri sağlanacağı ileri sürüldü.
ABD’nin teknolojiye erişim kısıtlamalarının hala teknolojik olarak daha geri seviyede üretim yapan Çinli şirketlerin kabiliyetini kısa ve orta vadede etkilemesi beklenmiyor. Global çip dalından dışlanmanın ülkenin uzun vadede teknoloji alanında kendine kâfi hale gelme gayesine darbe vurabileceği, lakin başka yandan bu gayeye yönelik motivasyonunu artırabileceği belirtiliyor.