Efnan Atmaca – Son söylenmesi gerekeni baştan söyleyeyim: Can Gürses’le şimdi tanışmadıysanız çabucak harekete geçin. Yok, aslında kalemine vakıfsanız bir muştum var, yeni kitabı çıktı. Masumiyetin yüceltildiği kahramanlara hakkını veren Gürses bu sefer “Bir Ömrün Takvimi”ni çıkarıyor yeni romanında. Hepimizin hayallerini süsleyen bir dünya yaratıyor müellif. O olağanüstü ülkenin sakinleri hudutlarından dışarı çıktığında yaşananları nasıl görüyor, “koca, yaşlı, şişko” gezegeninin başına gelenleri nasıl anlatıyor şahit oluyoruz romanın sayfalarında. Lafı fazla uzatmadan kelamı muharrire veriyorum zira her cümlesi onu daha yeterli tanımamızı sağlıyor.
Önce Görünmez Ada ile başlayalım. Hepimizin hayalini süsleyen bir ülkenin aslında var olduğunu söylüyorsunuz. Nitekim bir yerlerde eşitliğin, kardeşliğin, adaletin olduğu ve sevginin daima üstün geldiği bu türlü bir ülke olduğunu düşünüyor musunuz?
Hayalimizde var olabilen her şeyin gerçekte de var olabileceğine inanıyorum. Hayalimizin harikalarıyla karşılaşınca hayalimizi gerçekleştirmek için dilek duyalım, can atalım, harekete geçelim ve ilişkin hissedeceğimiz o dünyayı kurup, layık olduğumuz hayatı yaşayalım diye kaleme kâğıda davranıp, hayalimizi anlattım. Böylelikle kalbimizin lisanında bir roman yazmış bulundum.
Görünmez Adalıların en büyük kaygısı dünyanın geri kalanının onların varlığını keşfetmesi. Ancak siz onları görünür kıldınız. Telaşları gerçek oldu. Artık ne olacak onlara dersiniz?
Ben onları görünür kılmadım; sırf onların efsanesini anlattım. Bu yüzden görünmezlikleri sürüyor. Hem, onların görünmezlik pelerini olan epik kelebeklerin kanatlarına sözcük dahi işlemez!
Hani deriz ya birinci taşı günahsız olan atsın diye, tahminen de bu kitapla dünyanın yaklaşık bir asrını hakikaten temiz birinin gözünden izliyoruz. Savaşları, yokluğu, yoksunluğu… Sizi bu kurguya yönlendiren neydi?
Tüm romanlarımda “En Hoş Günlerini Demek Bensiz Yaşadın”da, “Kırık Beyaz”da, “Ölüyordum, Geçerken Uğradım”da masumiyeti dünya tarafından sınanan kahramanlarım başı çekiyor. Onları anlatarak, bu dünyada saf ve pak kalarak yaşama gayretini ve bu uğraşın insan ruhundaki tesirlerini göstermeyi istek ediyorum. Bir nevi masumiyetin direniş portrelerini sunuyorum. Nafiz üzere Kuzgun üzere kahramanlarım direnişini dünyayı reddederek, kendi içine kapanarak, “kaybeden” ruhuyla sürdürürken, Edibe, Haziran, Hicaz, Bahtiyar, Zambak, Mahur, Mimoza gibilerse ömürde ve mutlulukta direnerek masumiyetlerini savunuyor ve muhafazaya adanıyorlar. Mimo fotoğraflarını; memnunluğu, umudu, güzelliği, hoşluğu hatırlamak ve ebedileştirmek gayesiyle çektiği için 2. Dünya Savaşı’nda Leningrad Kuşatması’nda içinde umut barındırmayan hiçbir fotoğraf çekmiyor. Mutlulukta direten evvelki romanlarımın kahramanları bu direnişi hüzünle sürdürürken, Mimo mutlulukta en sevinçle direnen kahramanım oldu. Çünkü roman mutluluğun, tüm hisleri birden yaşama ustalığı olduğuna varıyor. Hâl böyleyken, memnunluk süratle içindeki renklere, sıkıntıya, acıya, hüzne dönüşebiliyor. Meğer Mimo, memnunluğu sürekli çocukça bir gülümseme ile kucaklıyor ve yaşama üslubu belliyor. Edebiyat, kaybedenleri anlatmayı sever. Zira kaybedenlerin öyküsü daha edebi, daha cazibelidir. Daha edebidir zira karanlığın lisanındadır, daha cazibelidir zira tanıdıklığı özdeşleşmemizi ve kendimizle buluşmamızı getirir. Ben, “Bir Ömrün Takvimi”nde sevinçli bir inatla kaybetmeyen bir bayanın kıssasını anlatmak istedim. Kaybetmenin onca güzellemeyi hak ettiğine pek de inanmıyorum. Neredeyse küçümsenen, önemsenmeyen bir hâl alan memnunluğu yüceltmekten, çağırmaktan ve peşine düşürmekten yana kalbim.
Sosyal medyanın tavan yaptığı, insanların memnunluğu ‘like’lara bağladığı teşhircilik çağı diyebileceğimiz bir vakitte hoşluğunu saklamaya çalışan bir yerden ve insanlardan dem vuruyorsunuz. Bir bugün eleştirisi mi?
Elbette. Görünmenin, varoluşun şartı addedildiği çağımızda o mükemmel mucize, görmek de manasını kaybediyor. Bakıp geçiyoruz birbirimize. Görmeye ne hacet! Görmek eşsiz bir emek; kendini göstermekse uzman bir incelik istiyor. Kendimizi özümüze en yakın formda göstersek bile, çoğunlukla bakanın bakışı, kırk yılda bir de görenin görüşü biz ediyor bizi. Görünmek değil görülmek candan ve değerli. Olduğumuz kadar, olduğumuz üzere görülmemiz o denli ender bir sihir ki! Bir insanın ruhunu, kalbini, aklını görmek o insanı yalnızlığından kurtarıyor. Bu yüzden toplumsal medyada görünmek, böylece bulunmak istiyoruz. Halbuki görülmeden bulunamayız. Görülmek, görmenin zarafetiyle mümkün. Zarafeti bir kaybettik mi buluştuğumuzu zannettiğimiz tüm insanlardan farklı düşüyoruz. Sahiden görüldüğümüzün tek ispatı, var oluşumuzun haklı çıktığını hissetmemiz. İnsanın görülme isteğinin çekirdeğinde bu istek gizli. Görünmez Ada, onu o yapan tılsımdan emin olduğu ve varlığı ona bağlı olduğu için, görünmemek, var oluşunu muhafazasının tek yolu. Bunu bir metafor sayıp, hayatımıza uyguladığımızda da doğrulanıyor temelinde. Canımızı kutsayan tılsımı daima kendimize saklamaz mıyız? Yalnızca bizim görüp yaşayabileceğimiz bir şeydir zira o. Sevinç ve şükranla onun tadını çıkarırız. Kendi gözümüzden bile muhafazaya çalışırız.
Kendi ömrünüzün ‘şimdilik’ takvimini çıkarsanız, bugünü nereye koyarsınız?
Hayatı, sevgiyi, uygunluğu, aşkı, emeği, vakti sil baştan tanımladığım, kendimi kendi ruhumdan tekrar doğurduğum bugünü, inatla çiçeğe duran bir ilkbahara koyardım.
‘Katışıksız bir eşitlik olmalı sevgimizde’
Romanda hem üniversal hem de şahsî olarak ütopik bir dünya sunuyorsunuz okura. Eşit yönetilen bir devletle eşit yürütülen aşk bağlantıları var… Ne dersiniz aslında ikisi birbirine paralel mi? Eşit sevsek, dünyayı da eşit bir yere devşirebilir miyiz ya da dünya adil yönetilse aşk da adil olur mu?
Nefis bir tespit! Tastamam o denli. Aşkın acıya dönüşmesinin temel nedeni eşitsizlik. Katışıksız bir eşitlik olmalı sevgimizde, her şeyimizle eş olmalıyız sevdiğimizle. İki kişinin birbirinin eksiğini tamamlayarak bir bütün olması aşk değildir. İki tam kişinin birleşmesidir aşk. Halbuki biz daima eksik yanlarımızı bir diğerinin sahip olduğu yetilerle tamamlamaya veyahut mahrumluk çektiği şeyi ona kendi kişiliğimizden, huyumuzdan, özümüzden koparıp katmaya çalışıyoruz. Birbirine mecbur ve muhtaç olma hâli, kâh birinin kâh oburunun birbirinden üstün olmasını getiriyor. Tıpkı formda birbirine sahip olma dileği da eşitliği yıkıyor; vakit zaman biri vakit zaman oburu bu sahipliği ziyan verme hakkı olarak görmeye başlıyor. Tüm bu yaşama muhalif davranış biçimlerimizi dünyadan görüp ediniyoruz. Dünyanın işleyişi bu türlü olduğu için biz, bize ilişkin olmayan bir tabiatla davranıyoruz. Dünyanın buyurduğu beşerler olmak yerine kendi tabiatımızı keşfedip, onun buyurduğu beşerler olduğumuzda ve kendi tabiatımızda nefes alıp, gelişebilecek, özgürce çiçek açabilecek tabiatta bir beşerle karşılaştığımızda, işte o vakit eşsiz bir eşlikle cıvıldaşıyoruz. O vakit dünyaya gelmenin, insan olmanın, canımızın hakikaten hakkını veriyoruz.